Wielkimi krokami zbliża się moment wydania przez TSUE wyroku w polskiej sprawie C-520/21 dotyczącej tzw. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. Tymczasem w dniu 12 stycznia 2023 r. unijny trybunał wydał ważne orzeczenie w sprawie litewskiej C‑395/21. Zakazał on sądom krajowym zastępowania nieuczciwego warunku w umowie własnym oszacowaniem wysokości wynagrodzenia, nawet gdyby skutkiem takiego działania było pozbawienie przedsiębiorcy prawa do jakiegokolwiek wynagrodzenia. Sprawa, do której zapadł wyrok dotyczyła umowy o świadczenie usług prawnych zawartej pomiędzy adwokatem a konsumentem na Litwie. Interpretacja przepisów dokonana przez TSUE obowiązuje jednak również w innych krajach członkowskich UE (w tym w Polsce) i ma zastosowanie nie tylko do relacji prawnik – konsument, ale szerzej przedsiębiorca – konsument (w tym także bank – konsument). Można uznać, że TSUE znokautował swoją decyzją banki zanim przystąpiły do decydującej rozgrywki.
- Orzeczenie TSUE z dnia 12 stycznia 2023 r. jednoznacznie pokazuje jakie są konsekwencje stosowania przez przedsiębiorcę nieuczciwych warunków w umowach. Sądy krajowe nie mogą zastępować niedozwolonych postanowień w umowach własnym oszacowaniem wynagrodzenia, nawet gdyby przedsiębiorca nie otrzymał za usługę żadnego wynagrodzenia.
- Wyrok w sprawie litewskiej odnosi się bezpośrednio do umowy o świadczenie usług prawnych zawartej pomiędzy adwokatem (przedsiębiorcą) a klientem (konsumentem), jednak obowiązuje on nie tylko w tej konkretnej sprawie i nie tylko sądy na Litwie.
- Także polskie sądy będą musiały dostosować się do interpretacji przyjętej przez TSUE m.in. na gruncie sporów na linii banki – Frankowicze.
- Wyrok do polskiej sprawy C-520/21 jeszcze nie zapadł, ale już wiadomo że według unijnego trybunału banki nie mają prawa do wynagrodzenia z tytułu umów frankowych zawierających nieuczciwe warunki, a sądy krajowe nie mogą we własnym zakresie oszacowywać takiego wynagrodzenia dla banków.
Nieuczciwy wobec konsumenta przedsiębiorca może zostać pozbawiony prawa do wynagrodzenia
Sprawa litewska o sygn. C-395/21 toczyła się na kanwie umowy o świadczenie usług prawnych, którą na Litwie zawarł z adwokatem klient posiadający status konsumenta. Na podstawie tej umowy prawnik reprezentował klienta w sądzie m.in. w sprawie rozwodowej i o alimenty, a dodatkowo przed policją i prokuraturą.
Umowa w sposób dosyć lakoniczny odnosiła się do ceny usługi. Poza zaliczką w kwocie 5,6 tys. EUR, wynagrodzenie adwokata miało być płacone według stawki godzinowej wynoszącej 100 EUR/h.
Po upływie około roku prawnik wystawił klientowi fakturę na kwotę 10 tys. EUR, którą wyliczył w oparciu o liczbę przepracowanych godzin. Wynagrodzenie było dla klienta najwidoczniej zbyt wygórowane, a w momencie podpisywania umowy nie zdawał on sobie sprawy, że tyle będzie musiał zapłacić prawnikowi.
Faktura nie została opłacona, a prawnik skierował sprawę do sądu, tj. pozwał swojego byłego klienta o zapłatę zaległej kwoty. I tutaj czekała prawnika duża niespodzianka.
Litewskie sądy, które rozpoznawały spór pomiędzy adwokatem a konsumentem uznały, że umowa o świadczenie usług prawnych była nieuczciwa i prawnikowi nie należy się zapłata.
Na kolejnym etapie sprawa trafiła do Sądu Najwyższego Litwy, a ten z kolei zadał w ramach tego postępowania 6 pytań prejudycjalnych do TSUE. W dniu 12 stycznia 2023 r. unijny trybunał odpowiadając na pytania SN Litwy dokonał interpretacji przepisów unijnych, a zwłaszcza Dyrektywy 93/13 chroniącej konsumentów przed nieuczciwymi warunkami w umowach i wyjaśnił jak sądy krajowe na Litwie powinny rozstrzygnąć sporną kwestię.
TSUE stwierdził już nie po raz pierwszy, że warunek umowny musi być napisany „prostym i zrozumiałym” językiem tak aby przeciętny konsument, właściwie poinformowany, dostatecznie uważny i racjonalny mógł dokonać oceny konsekwencji finansowych wynikających ze stosowania tego warunku.
W niniejszej sprawie konsument nie mógł podjąć świadomej i rozważnej decyzji w zakresie podpisania z prawnikiem umowy lub odstąpienia od niej, gdyż zabrakło szczegółowych informacji, które pozwoliłyby mu ocenić przybliżony całkowity koszt usługi.
Wiadomo, że w przypadku usług prawnych trudno jest oszacować z góry nakład pracy i dokładną liczbę godzin, niemniej jednak podanie minimalnej liczby godzin, bądź zobowiązanie się prawnika do wystawiania okresowych faktur lub sprawozdań dałoby klientowi pogląd ile na końcu zapłaci za usługę. Takich danych zabrakło w umowie o świadczenie usług prawnych, dlatego warunek umowy dotyczący ceny został uznany za nieuczciwy.
Jeżeli w umowie występuje nieuczciwy warunek, to sądy krajowe są zobowiązane do odstąpienia od jego stosowania. W przypadku gdyby na podstawie przepisów krajowych sąd uznał, że nie da się umowy dalej kontynuować po wyeliminowaniu nieuczciwego postanowienia, to przepisy unijne nie stoją na przeszkodzie, aby umowa została unieważniona, nawet gdyby przedsiębiorca (w tym wypadku prawnik) nie dostał żadnego wynagrodzenia. Przepis dyspozytywny może zostać zastosowany tylko w wyjątkowej sytuacji, gdyby unieważnienie umowy naraziło konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje.
Co jednak najistotniejsze, TSUE wyraźnie stwierdził, że sąd krajowy nie może dokonywać własnych szacunków wynagrodzenia dla nieuczciwego przedsiębiorcy i zastępować nimi niedozwolonych warunków w umowie.
Sprawa litewska a polska sprawa Frankowiczów
Sposób w jaki TSUE zinterpretował przepisy unijne w tym konkretnym przypadku odnoszącym się do relacji adwokat – klient jest wiążący nie tylko dla sądów krajowych na Litwie, ale także dla sądów w innych krajach członkowskich UE.
Wynika to z zasady efektywnego i jednolitego stosowania prawa unijnego we wszystkich państwach wchodzących w skład Unii. Powyższe orzeczenie będą musiały respektować także sądy w Polsce. Jakie znaczenie ma ten wyrok dla polskich konsumentów?
Po pierwsze, orzeczenie w sprawie litewskiej wyznacza standardy, które muszą spełniać umowy o świadczenie usług prawnych zawieranych pomiędzy konsumentami a profesjonalnymi prawnikami (w tym adwokatami). Klienci kancelarii mają prawo do uzyskania precyzyjnej i przejrzystej informacji pozwalającej oszacować całkowity koszt usługi. Nie wystarczy podanie w umowie stawki godzinowej – prawnicy powinni wskazać przynajmniej przewidywaną lub minimalną liczbę godzin pracy.
Po drugie, sprawa litewska ma ogromne znaczenie dla polskich Frankowiczów, pomimo że nie odnosi się do umowy kredytowej oraz do relacji konsumenta z bankiem.
Na kanwie unijnej Dyrektywy 93/13 oceniane są relacje na linii konsument – przedsiębiorca, a w roli przedsiębiorcy może występować zarówno profesjonalny prawnik, jak i bank.
Orzeczeniem z 12 stycznia 2023 r. TSUE potwierdził swoje dotychczasowe prokonsumenckie stanowiska, ale przede wszystkim bardzo dosadnie wyraził się na temat prawa przedsiębiorcy do wynagrodzenia z tytułu nieuczciwej umowy.
Tak jak adwokat został pozbawiony prawa do wynagrodzenia w związku z tym, że umowa zawierała niedozwolony warunek, tak bankom w Polsce nie należy się wynagrodzenie z tytułu abuzywnych umów frankowych.
Można więc uznać, że jeszcze przed 16 lutego, kiedy Rzecznik Generalny TSUE ma wydać opinię do polskiej sprawy C-520/21, pogląd TSUE na kwestię wynagrodzenia jest już znany. Unijny Trybunał jest bardzo konsekwentny w swoich wyrokach i dba o spójność orzeczeń. Dlatego banki zostały pozbawione złudzeń, że trybunał stanie po ich stronie i przyzna im prawo do dodatkowej opłaty z tytułu nieuczciwych umów frankowych.
Jak interpretować wyrok TSUE z dnia 12 stycznia 2023 r. do sprawy C‑395/21 w odniesieniu do polskich Frankowiczów?
- TSUE zabronił sądom oszacowywania we własnym zakresie wynagrodzenia dla przedsiębiorcy stosującego nieuczciwe warunki w umowie.
Banki, które przed laty zaoferowały polskim kredytobiorcom nieuczciwe (abuzywne) umowy kredytów powiązanych z kursem CHF, nie mogą domagać się z tego tytułu wynagrodzenia.
- Trybunał potwierdził, że warunek umowny musi być napisany językiem prostym i zrozumiałym dla przeciętnego konsumenta.
Trudno uznać, że mechanizmy waloryzacyjne w umowach frankowych spełniały ten wymóg. Jest to jedna z przesłanek przemawiających za nieuczciwym charakterem postanowień odnoszących się do indeksacji i denominacji.
- Konsument w momencie zawierania umowy powinien zostać poinformowany w sposób dostateczny, tak aby miał świadomość skutków ekonomicznych zawarcia danej umowy i mógł oszacować całkowity koszt usługi.
W tysiącach wyroków do polskich spraw sądy potwierdzają, że banki nie dopełniły ciążących na nich obowiązków informacyjnych wobec konsumenta i nie przekazały wyczerpujących informacji pozwalających ocenić długofalowe konsekwencje ekonomiczne zaciągnięcia kredytu powiązanego z obcą walutą.
- Sądy mogą zastąpić nieuczciwy warunek w umowie tylko w wyjątkowych sytuacjach, tj. gdyby unieważnienie umowy naraziło konsumenta na poważne szkody.
Wadliwych umów frankowych nie można modyfikować poprzez wprowadzanie w ich miejsce przepisów dyspozytywnych (np. średniego kursu NBP) wbrew woli konsumenta świadomego skutków nieważności umowy.
- Sprzeczne z prawem unijnym jest zastępowanie nieuczciwych warunków wynagrodzeniem oszacowanym przez sąd, nawet gdyby skutkowało to tym, że przedsiębiorca nie uzyska z tytułu umowy żadnego wynagrodzenia.
Unieważniane przez sądy umowy frankowe powinny być rozliczane na zasadzie sankcji darmowego kredytu (kredytobiorca zwraca bankowi tylko kwotę kapitału bez odsetek), a bank nie ma prawa żądać na podstawie abuzywnej umowy dodatkowego wynagrodzenia.
Chcesz otrzymywać najważniejsze wiadomości dla frankowiczów najszybciej? Obserwuj nas na Facebook oraz Twitter
