Upłynęło już pół roku od momentu powołania przez Ministra Sprawiedliwości Adama Bodnara Pełnomocniczki ds. ochrony praw konsumentów. Została nią dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska, wybitna specjalistka od prawa konsumenckiego oraz osoba zasłużona dla polskich konsumentów, w tym Frankowiczów. Udzielała ona konsumentom wsparcia w sprawach sądowych przeciwko bankom, w tym w głośnej sprawie państwa Dziubak przeciwko bankowi Raiffeisen oraz w pozwie zbiorowym przeciwko mBankowi. Głównym zadaniem dr Wiewiórowskiej-Domagalskiej jest poprawa efektywności pracy sądów zalanych sprawami frankowymi. Pierwsze pół roku sprawowania urzędu upłynęło na zapoznawaniu się z sytuacją panującą w poszczególnych sądach, opracowywaniu rozwiązań pozwalających zaradzić trudnej sytuacji oraz na prowadzeniu dialogu z sądami, organizacjami reprezentującymi konsumentów i z instytucjami publicznymi. Pojawiło się kilka ciekawych koncepcji, m.in. digitalizacja sądów, wsparcie sędziów przez rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji, stworzenie bazy wyroków TSUE. Są też pierwsze wymierne efekty działań Pełnomocnik MS w postaci zwiększenia limitów etatów asystenckich w Wydziale Frankowym oraz rozpoczęcia prac grupy roboczej.
- Pełnomocniczka MS ds. ochrony praw konsumentów przez pierwsze pół roku skupiała się na diagnozowaniu sytuacji poszczególnych sądów, wytypowaniu najbardziej palących do rozwiązania problemów oraz opracowaniu koncepcji zaradzenia im.
- Dr A. Wiewiórowska-Domagalska od początku nie dała bankom nadziei na wprowadzenie ustawy przygotowanej w ubiegłym roku przez KNF oraz na zmuszanie Frankowiczów do niekorzystnych ugód. Ugody muszą odzwierciedlać całokształt prokonsumenckiego orzecznictwa TSUE. Z drugiej strony niepokoić może dobrze układająca się współpraca Pełnomocniczki MS z Szefem KNF J. Jastrzębskim, który uznawany jest za stronnika banków.
- Pomysły Pełnomocniczki MS są odbierane przez środowisko Frankowiczów pozytywnie. Wymagają jednak sporej determinacji przy ich wdrażaniu oraz wsparcia finansowego z budżetu państwa.
- Niedawno pojawiły się w mediach spekulacje, że dr Wiewiórowska-Domagalska jest mocną kandydatką na stanowisko odwołanego przed miesiącem Rzecznika Finansowego. Niewątpliwie jest to dla Frankowiczów dobra kandydatura.
Pełnomocniczka MS optuje za rozwiązaniem problemu frankowego zgodnie z orzecznictwem TSUE
Dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska w swoich pierwszych wywiadach po objęciu funkcji Pełnomocniczki MS ds. ochrony praw konsumentów nie ukrywała, że w Polsce przed długi czas nie respektowane były standardy ochrony konsumenta wynikające z unijnej dyrektywy 93/13. Jasno postawiła też sprawę, że nie ma powrotu do koncepcji ustawy zmuszającej Frankowiczów do zawierania ugód w wariancie Szefa KNF. Ugody muszą odzwierciedlać aktualny stan orzecznictwa TSUE. Chodzi między innymi o fakt, że bankom nie należy się wynagrodzenie za korzystanie z kapitału ani waloryzacja kapitału.
Podstawowym zadaniem, które Minister Sprawiedliwości postawił przed dr A. Wiewiórowską-Domagalską jest usprawnienie pracy sądów zalanych sprawami frankowymi. Z jednej strony ma to udrożnić wymiar sprawiedliwości, z drugiej strony – przyspieszyć rozpoznawanie przez sądy spraw frankowych i skrócić czas oczekiwania przez Frankowiczów na wyrok. Pojawiły się interesujące pomysły, teraz czas na ich realizację.
Objazd Pełnomocnik MS po sądach rozpoznających sprawy frankowe. Pierwsze wsparcie kadrowe dla sądów już ruszyło
Pierwsze sześć miesięcy urzędowania dr A. Wiewiórowskiej-Domagalskiej upłynęły na zapoznawaniu się z aktualną sytuacją w sądach. Pełnomocniczka postawiła na dialog ze środowiskiem sędziowskim i rozpoczęła objazd po Polsce. W każdym tygodniu odwiedzała inny sąd i rozmawiała na temat najbardziej palących problemów. W wyniku tych wizyt pojawiła się konkluzja, że sytuacja w wydziałach cywilnych rozpoznających spawy Frankowiczów jest bardzo trudna. Szczególnie dotyczy to Wydziału Frankowego w Warszawie oraz Sądu Apelacyjnego w Warszawie, które mają na stanie około 40% wszystkich spraw frankowych w kraju. To właśnie te sądy wymagają pilnego wsparcia w pierwszej kolejności.
Rezultaty pracy Pełnomocnik MS już są widoczne. Od 1 maja br. w Wydziale Frankowym został zwiększony limit asystentów – na 1 sędziego przypadają obecnie 2 etaty asystenckie. Ruszyły procedury konkursowe mające na celu obsadzenie tych etatów. W innych sądach rozpoznających sprawy frankowe limit asystentów sędziowskich ma zostać podniesiony do takiego stanu aby 1 sędzia dysponował wsparciem 1 asystenta (obecnie na 1 sędziego przypada 0,4 asystenta). Współpraca pomiędzy kierownictwem Wydziału Frankowego SO w Warszawie a Pełnomocniczką MS zaowocowała też decyzją o przydziale do tego wydziału 2 dodatkowych sędziów w sierpniu oraz w październiku br.
Odważne pomysły na digitalizację sądów oraz wsparcie sędziów przez wirtualnych asystentów
Pilnej interwencji wymaga też kwestia ogromu dokumentów, które spływają do sądów w formie papierowej. Przykładowo do Wydziału Frankowego każdego dnia wpływa około 1.000 pism.
Jedynym zdigitalizowanym sądem w kraju jest Sąd Okręgowy Warszawa-Praga i właśnie ten sąd ma być wzorem dla rozwiązań testowanych w pozostałych sądach. Docelowo akta wpływające do sądów mają być skanowane na poziomie sekretariatów i dalej funkcjonować w obiegu w formie elektronicznej, co znacząco ułatwi pracę sędziom. Wymagać to będzie jednak wsparcia ze strony Ministerstwa Finansów z uwagi na dodatkowe koszty związane z zakupem skanerów czy ze zwiększeniem obsady na stanowiskach urzędniczych.
Niebawem ma ruszyć pilotaż projektu Digitalny Asystent Sędziego. Testowanie odbędzie się w trzech lokalizacjach w kraju. W tym celu wybrane zostały trzy pary sądów rozpoznających sprawy frankowe na etapie I i II instancji, tj. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga oraz Sąd Apelacyjny w Warszawie, Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny w Poznaniu, a także Sąd Okręgowy w Olsztynie i Sąd Apelacyjny w Białymstoku.
Projekt zakłada wsparcie pracy sędziów poprzez rozwiązania z zakresu sztucznej inteligencji. Na potrzeby sędziów przygotowywana jest baza orzeczeń TSUE. Sędzia zostanie też wyposażony w skrypt czynności, które będzie musiał w każdej sprawie podjąć oraz uzyska podpowiedź jakie rozstrzygnięcie może zapaść w danej sprawie. Oczywiście sędziowie nadal będą niezależni i niezawiśli, to oni będą decydować o kształcie rozstrzygnięcia. Zyskają jednak pomoc w postaci projektu uzasadnienia wyroku oraz kalkulatora umożliwiającego rozliczenie kredytu.
Aktualnie trwają prace legislacyjne umożliwiające załatwienie i rozliczenie sprawy dotyczącej tego samego kredytobiorcy w jednym postępowaniu. Z jednej strony daje to Frankowiczom nadzieje na szybsze rozstrzygniecie sprawy w sądzie, z drugiej zaś strony budzi obawy, że łączenie spraw z powództwa kredytobiorców ze sprawami z powództwa banków zalegalizuje przedwczesne pozwy banków o zwrot kapitału, które w ogóle nie powinny być przez sądy przyjmowane, zapewni bankom ochronę przed przedawnieniem roszczeń oraz przywróci mniej korzystne dla Frankowiczów rozliczenie na zasadzie teorii salda.
Pełnomocniczka MS stawia na konsultacje z instytucjami publicznymi. Frankowiczów niepokoi jednak bliska współpraca z Szefem KNF
Niewątpliwym sukcesem Pełnomocniczki MS jest doprowadzenie do sytuacji, gdzie przy okrągłym stole zasiedli przedstawiciele różnych instytucji publicznych oraz stowarzyszeń reprezentujących dwie strony sporu tj. konsumentów i banki. Pod koniec czerwca odbyło się pierwsze posiedzenie grupy roboczej, której zadaniem jest wypracowanie wzorca ugody frankowej. W skład grupy oprócz MS wchodzą KNF, Rzecznik Finansowy, UOKiK, ZBP oraz reprezentujące konsumentów stowarzyszenie Stop Bankowemu Bezprawiu (SBB).
Model ugody ma w pełni odzwierciedlać standardy wynikające z orzeczeń TSUE i brać pod uwagę wszystkie wyroki unijnego Trybunału wydane w sprawie kredytów frankowych. Jednocześnie wzorzec ma być pozbawiony nieuczciwych postanowień i zawierać informacje niezbędne do tego aby konsument podjął świadomą decyzję. Koncepcja Szefa KNF sprzed kilku lat, tj. przewalutowanie kredytu tak jakby od początku był zawarty w PLN, ma zostać dostosowana do ostatnich orzeczeń TSUE. Niewykluczone, że do mediacji i elektronicznego zatwierdzania ugód wykorzystany zostanie Sąd Polubowny przy KNF.
Sporo niepokoju budzi dobrze układająca się współpraca Pełnomocnik MS z Szefem KNF Jackiem Jastrzębskim, który dał się poznać jako obrońca interesów banków m.in. w toczącej się na forum TSUE sprawie C-520/21, która dotyczyła wynagrodzenia za korzystanie z kapitału i zakończyła się spektakularną porażką banków. Tak pozytywne relacje pomiędzy obecnym resortem sprawiedliwości a Szefem KNF dziwią także z tego powodu, że J. Jastrzębski jest postrzegany jako człowiek byłego Premiera Mateusza Morawieckiego. Być może nie ma w tym drugiego dna, którego dopatrują się niektórzy dziennikarze, ale jest to wyraz otwartości na dyskusję z wszystkimi instytucjami oraz środowiskami?
Dr A. Wiewiórowska-Domagalska kandydatem na urząd Rzecznika Finansowego?
Dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska jest typowana jako mocna kandydatka na urząd Rzecznika Finansowego. Miesiąc temu Premier Tusk na wniosek Ministra Finansów odwołał ze stanowiska Rzecznika Finansowego dr Bohdana Pretkiela. Nieoficjalnie krążą pogłoski, że odbyło się to w wyniku lobbingu stronników banków, którym nie podobała się działalność dotychczasowego RF. W odróżnieniu od Szefa KNF, dr Pretkiel opowiedział się po stronie Frankowiczów w sprawie dot. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.
O ile spekulacje na temat przymierzania dr Wiewiórowskiej-Domagalskiej do funkcji Rzecznika Finansowego są wiarygodne, stanowi to dobry prognostyk dla konsumentów i na pewno kandydatura ta spotka się z dobrym odbiorem ze strony Frankowiczów.
Mocna reprezentacja interesów konsumentów oraz wsparcie z budżetu państwa dla stowarzyszeń konsumenckich
Niedawno dr Wiewiórowska-Domagalska zasygnalizowała, że chce przekonać rząd do udzielenia z budżetu państwa wsparcia dla organizacji stojących na straży interesów konsumentów, aby mieli oni odpowiednią reprezentację taką jaką dysponują banki w postaci ZBP.
W dniu 22 lipca w siedzibie Ministerstwa Sprawiedliwości odbyło się spotkanie z udziałem członków zarządu stowarzyszenia SBB, w trakcie którego Minister Bodnar zapewnił o kontynuacji wsparcia dla konsumentów, w tym dla Frankowiczów. Przedstawiciele stowarzyszenia zwrócili uwagę na pilne do rozwiązania kwestie, w tym:
- problem zawieszania przez niektóre sądy spraw o ustalenie nieważności umów frankowych Getin Noble Banku toczących się przeciwko syndykowi masy upadłościowej
- nie obciążanie konsumentów kosztami procesów o zwrot kapitału (banki mają możliwość rozliczenia poprzez potrącenie)
- szybsze rozpatrywanie przez sądy wniosków o zabezpieczenie roszczeń Frankowiczów
- przyspieszenie migracji dokumentów pomiędzy sądami
Pełnomocniczka MS chce chronić konsumentów przed nieuczciwymi praktykami niektórych kancelarii frankowych
Media podały, że do UOKiK wpłynęło zawiadomienie złożone przez dr A. Wiewiórowską-Domagalską, które dotyczy podejrzenia stosowania przez niektóre kancelarie frankowe w umowach zawieranych z konsumentami niedozwolonych postanowień m.in. kar umownych lub dużych premii za zawarcie z bankiem ugody. Pełnomocniczka MS uznała, że sprawę powinna zbadać UOKiK. Postępowanie w tej sprawie jeszcze nie zostało oficjalnie wszczęte.
Banki twierdzą, że kancelarie frankowe podejmują działania w celu zniechęcenia Frankowiczów do ugód a nawet wprowadzają ich w błąd co do oferty ugód i przedstawiają je w niekorzystnym świetle. Ponadto nie pokazują pełnych kosztów poprowadzenia sprawy sądowej i kosztów wynajęcia kancelarii a uwypuklają jedynie korzyści z unieważnienia umowy w sądzie. Czyżby banki znowu próbowały odwrócić kota ogonem i stworzyć wrażenie, że nieuczciwych praktyk wobec konsumentów dopuszczają się przede wszystkim reprezentujące ich kancelarie? Przypomnijmy, że same banki mają sporo „za uszami” jeśli chodzi o sposób informowania kredytobiorców w treści ugód o korzyściach z alternatywnej ścieżki sądowej.
Warto podkreślić, że o ile w ogóle dochodzi do nieuczciwych praktyk niektórych kancelarii frankowych, to z pewnością nie jest to zjawisko powszechne i nie dotyczy renomowanych kancelarii adwokackich lub radcowskich, które muszą działać zgodnie z kodeksem etyki zawodowej. Problem pseudokancelarii, które stosują reklamy wprowadzające konsumentów w błąd albo inne nieuczciwe praktyki, takie jak np. dawanie 100-proc. gwarancji wygrania sprawy sądowej, był już niejednokrotnie sygnalizowany. Samorządy adwokatów oraz radców prawnych wielokrotnie apelowały do Ministerstwa Sprawiedliwości o ograniczenie dostępu do usług prawniczych dla podmiotów niebędących kancelariami prawnymi. Jest to zapewne kolejne ważne zadanie na tę kadencję dla resortu sprawiedliwości.
Podsumowanie
Pierwsze pół roku sprawowania funkcji Pełnomocnik MS ds. ochrony praw konsumentów przez dr A. Wiewiórowską-Domagalską należy ocenić pozytywnie. Jest sporo ciekawych koncepcji, które – o ile uda się je wprowadzić w życie – powinny usprawnić pracę sądów i zapewnić konsumentom szybsze wyroki. Są też pierwsze efekty w postaci wzmocnienia kadrowego Wydziału Frankowego oraz podjęcia rozmów przy udziale różnych instytucji państwowych oraz organizacji reprezentujących obie strony sporu.
Przyszłość pokaże ile z pomysłów Pełnomocniczki MS zostanie zrealizowane. Na pewno konieczne będzie do tego wsparcie ze strony Ministerstwa Finansów, bo bez dodatkowych środków z budżetu nie uda się znacząco poprawić sytuacji kadrowej sądów oraz przeprowadzić transformacji cyfrowej sądownictwa.
