Wiele dobrego zadziało się w ostatnich latach w sprawie wadliwych kredytów frankowych – zarówno na krajowym podwórku (wyroki polskich sądów), jak i na arenie TSUE. Z uwagi na gigantyczną liczbę toczących się w sądach spraw z powództwa Frankowiczów (blisko 179 tys.) niektórzy mówią o kryzysie frankowym w Polsce. Tak naprawdę obecna trudna sytuacja sądów to efekt nieuczciwych działań banków, które niejako systemowo zamieszczały w umowach kredytowych abuzywne postanowienia, a także wieloletnich zaniedbań poprzednich rządów, władzy ustawodawczej oraz administracji. Wraz ze zmianą władzy w Polsce w serca Frankowiczów wstąpiła nowa nadzieja, że ich sprawy sądowe będą toczyły się szybciej. Na czele ministerstwa sprawiedliwości stoi prof. Adam Bodnar, który wcześniej – jako rzecznik praw obywatelskich – aktywnie wspierał konsumentów. W resorcie sprawiedliwości od dwóch miesięcy działa pełnomocnik ds. ochrony praw konsumentów. Funkcję tę pełni dr Aneta Wiewiórowska-Domagalska, której głównym zadaniem jest stworzenie sposobu na przyspieszenie spraw frankowych. Jakie rozwiązania dla Frankowiczów przygotowuje nowy rząd? Co dalej z ustawą, za którą lobbują banki? Kto doprowadził do obecnego kryzysu frankowego?
- Minister sprawiedliwości powołał w styczniu br. na stanowisko pełnomocnika ds. ochrony praw konsumenta dr A. Wiewiórowską-Domagalską, która specjalizuje się w tematyce praw konsumenckich i od wielu lat współpracuje z prof. A. Bodnarem m.in. w sprawach dotyczących kredytów frankowych.
- Pełnomocniczka MS zdradziła mediom plany na przyspieszenie w sądach spraw frankowych. Pierwsze zadanie to obniżenie liczby spraw w wydziale frankowym Sądu Okręgowego w Warszawie, a następnie wyeliminowanie z systemu bezpodstawnych pozwów banków o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału lub waloryzację, przeszkolenie sędziów ze stosowania prawa UE, stworzenie na potrzeby sędziów bazy orzeczeń TSUE, wzmocnienie kadrowe sądów (więcej etatów sędziowskich, asystenckich i urzędniczych dedykowanych do sporów na tle kredytów frankowych), dalsza digitalizacją sądów (m.in. wprowadzenie możliwości składania przez pełnomocników stron pism procesowych do sądu drogą elektroniczną).
- Ministerstwo sprawiedliwości uważa, że jest zbyt późno na ustawę frankową, za którą lobbują banki. Sektor bankowy przespał najlepszy moment na zaoferowanie Frankowiczom ugód i musi też ponieść konsekwencje swoich nieuczciwych działań.
- Banki przed kilkunastoma laty skonstruowały niespełna milion umów kredytowych, do których niejako systemowo wprowadziły nieuczciwe klauzule przeliczeniowe. Dlatego dzisiaj nie mają prawa odwoływać się do kwestii moralności.
- Kancelarie prawne, które od około 10 lat konsekwentnie bronią Frankowiczów i uświadamiają ich co do przysługujących im praw, w dużym stopniu przyczyniły się do poprawy ogólnej sytuacji polskich konsumentów, a na bankach wymusiły bardziej uczciwe podejście do klientów i respektowanie prawodawstwa UE.
Ministerstwo sprawiedliwości oraz pełnomocnik MS ds. ochrony praw konsumenta murem za Frankowiczami
Frankowicze mogą czuć się bezpiecznie w 2024 roku, bo ministerstwem sprawiedliwości kieruje prof. Adam Bodnar były RPO, który przez wiele lat bronił Frankowiczów i uświadamiał ich w zakresie przysługujących im praw. Obecny minister sprawiedliwości był twórcą Forum Konsumenckiego, w ramach którego współpracował z dr Anetą Wiewiórowską-Domagalską specjalizującą się w prawie konsumenckim, która od stycznia tego roku jest pełnomocniczką MS ds. ochrony praw konsumentów. Jej najważniejszym zadaniem jest usprawnienie procesów sądowych dotyczących kredytów frankowych.
Z wypowiedzi oraz z ostatnich wywiadów udzielonych mediom przez dr Wiewiórowską-Domagalską już wiadomo jaki będzie kierunek działań rządu w stosunku do spraw Frankowiczów. Będą one toczyły się nadal w sądach, ale jest szansa na spore przyspieszenie, pomimo że nowych pozwów lawinowo przybywa.
To wydaje się niewiarygodne, ale takie dane padły z ust pełnomocniczki ministra sprawiedliwości – od 2017 roku polskie sądy rozstrzygnęły już przeszło ćwierć miliona spraw frankowych. Na początku Frankowicze przegrywali z bankami 3 na 4 sprawy. Statystyki wyroków na przestrzeni ostatnich lat zmieniły się jednak diametralnie głównie w wyniku prokonsumenckiego orzecznictwa TSUE – obecnie kredytobiorcy frankowi wygrywają 49 na 50 spraw.
Na koniec 2023 roku w sądach toczyło się 178.878 postępowań frankowych, przy czym liczba ta nie obejmuje spraw z powództwa banków, którym sądy przypisują oddzielną kategorię. Najwięcej spraw dotyczących kredytów w CHF ma na biegu tzw. wydział frankowy Sądu Okręgowego w Warszawie – łącznie 45.549 spraw, z czego 6.662 to sprawy z powództwa banków. W wydziale tym na jednego sędziego przypada aż 1,5 tys. spraw. Rozwiązanie problemu nawarstwienia się spraw frankowych w SO w Warszawie będzie priorytetem dla pełnomocniczki ministra sprawiedliwości. Znamy też inne plany resortu sprawiedliwości, które mają usprawnić procesy sądowe na terenie całego kraju.
W jaki sposób ministerstwo sprawiedliwości planuje przyspieszyć sprawy frankowe w sądach?
Przez dwie kadencje poprzednich rządów w sądach systematycznie przybywało spraw frankowych. Poprzednie ministerstwo sprawiedliwości próbowało znaleźć rozwiązanie na to jak sądy mają sobie poradzić z takim napływem pozwów frankowych. W 2021 roku został utworzony wydział frankowy w SO w Warszawie dedykowany wyłącznie do rozpoznawania tego typu spraw. Wkrótce okazało się, że przychylne nastawienie sędziów z tego wydziału do Frankowiczów skierowało do Warszawy prawdziwe tsunami pozwów od kredytobiorców z całego kraju. Sytuację próbowano skorygować w wyniku nowelizacji Kpc z kwietnia 2023 r., która wyeliminowała możliwość składania pozwów do warszawskiego sądu przez osoby zamieszkujące poza stolicą.
Pełnomocniczka aktualnego ministra sprawiedliwości zdradziła w jednym z ostatnich wywiadów co konkretnie zamierza zrobić rząd, aby przyspieszyć sprawy frankowe. Działania te będą dotyczyły sfery organizacji, legislacji, edukacji oraz perswazji. Oto lista planowanych działań resortu sprawiedliwości:
- Wsparcie merytoryczne sądów poprzez szkolenia sędziów ze stosowania prawa europejskiego. MS zamierza przeprowadzić szkolenia i konferencje dla sędziów, udostępnić im analizy oraz uporządkowaną modułowo bazę danych dotyczącą orzecznictwa TSUE (na wstępie odnoszącego się do dyrektywy 93/13 chroniącej konsumentów przed nieuczciwymi warunkami w umowach). Powinno to wpłynąć na poszerzenie wiedzy sędziów (zwłaszcza tych mniej doświadczonych w sprawach frankowych), szybsze wydawanie wyroków oraz zwiększenie skuteczności stosowania prawa europejskiego.
- Ograniczenie o 15% spraw rozpoznawanych przez wydział frankowy SO w Warszawie.
- Digitalizacja akt sprawy. Przeprowadzona już częściowa cyfryzacja wymiaru sprawiedliwości na razie działa tylko w jedną stronę – tylko sąd może elektronicznie kontaktować się ze stronami sporu. Pełnomocnicy kredytobiorców i banków nie mogą jednak wnosić elektronicznie pism procesowych do sądu. Ministerstwo sprawiedliwości zamierza zmienić ten stan rzeczy i wprowadzić komunikację elektroniczną działającą w obu kierunkach pomiędzy sądem a stronami sporu. Pilotażowo to rozwiązanie zacznie najpierw funkcjonować w wydziale frankowym SO w Warszawie, a dopiero później w innych sądach.
- Wzmocnienie kadrowe sądów. Wydziały cywilne rozpoznające sprawy dotyczące kredytów w CHF mają zostać wzmocnione o dodatkowych sędziów oraz pracowników sekretariatów. Pod koniec grudnia ubiegłego roku wiceminister sprawiedliwości Arkadiusz Myrcha zapowiedział utworzenie dodatkowych 58 etatów sędziowskich, 58 etatów asystenckich oraz 116 urzędniczych, które dedykowane będą wyłącznie do rozpoznawania spraw kredytów w CHF.
- Wyeliminowanie z systemu sądowego pozwów banków o wynagrodzenie lub waloryzację. W czterech orzeczeniach z 2023 roku i stycznia 2024 roku TSUE jednoznacznie stwierdził, że banki nie mają podstaw do tego typu roszczeń.
Co zawaliły banki? Czego mogą się teraz spodziewać?
Nowa pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. ochrony praw konsumenta jest już po spotkaniach z różnymi instytucjami państwowymi, w tym z UOKiK, Rzecznikiem Finansowym oraz z KNF. Natomiast w najbliższych planach ma spotkania z bankami. Czy banki mogą przekonać ministerstwo sprawiedliwości do procedowania ustawy (anty)frankowej, której projekt przygotowała wiosną minionego roku KNF?
Zerowe szanse na to, że ministerstwo sprawiedliwości zacznie prace nad projektem ustawy, za którą lobbuje KNF oraz banki. Dr Wiewiórowska-Domagalska dobitnie wyraziła swoje zdanie w tym temacie. Jest za późno na prace nad ustawą, tym bardziej taką, która naruszałaby prawa konsumenta. Stan prawny co do kredytów frankowych jest klarowny i ugruntowany, co wynika z orzecznictwa TSUE. Dodatkowym argumentem przeciwko procedowaniu ustawy są przewidywane problemy z uzyskaniem podpisu Prezydenta.
Pełnomocniczka MS ocenia, że do obecnego kryzysu w dużym stopniu doprowadziły banki. Niejako w systemowy sposób zamieszczały w umowach abuzywne postanowienia krzywdzące kredytobiorców, przez lata nie proponowały im ugód i torpedowały wysiłki w kierunku przyjęcia ustawy. Dzisiaj muszą wypić piwo, które sobie same nawarzyły. Mogą liczyć jedynie na zwrot „gołego” kapitału kredytu (bez odsetek, wynagrodzenia, waloryzacji), który w dodatku stracił na przestrzeni lat około 30 proc. wartości. Jest to sankcja dla nieuczciwych przedsiębiorców – jakimi są banki, które dzisiaj nie powinny nikogo uczyć moralności, ani też odwoływać się do odpowiedzialności czy przyzwoitości Frankowiczów, skoro same nie wykazały się takimi cechami.
Ministerstwo sprawiedliwości będzie dalej wspierało proces zawierania dobrowolnych ugód i zamierza nawet wykorzystać do mediacji infrastrukturę stworzoną przez KNF. Jeśli chodzi o ugody na warunkach zaproponowanych przez Szefa KNF w grudniu 2020 roku, to banki przespały dobry moment na ich zaoferowanie. W efekcie zawarły takich ugód tylko 50 tys. plus 30 tys. na innych warunkach. Sytuacja prawna Frankowiczów od tego czasu na tyle się poprawiła, że banki powinny się do niej dostosować i zaproponować korzystniejsze ugody. Jedno jest pewne – resort sprawiedliwości nie zamierza ustawowo zmuszać kredytobiorców do negocjowania z bankami warunków ugód. Ugody muszą być atrakcyjne, uczciwe i nie mogą zawierać abuzywnych zapisów.
Kancelarie prawne znacząco poprawiły sytuację polskich konsumentów
W wypowiedziach przedstawicieli sektora bankowego często można spotkać się z niezasłużoną opinią, że kancelarie prawne reprezentujące Frankowiczów są pazerne i to one nakręcają spór z bankami. Mówi się nawet o „przemyśle kancelarii prawniczych”, podawane są szacunkowe wyceny tego rynku w miliardach złotych oraz wskazywane potencjalne nowe obszary zainteresowań kancelarii (spłacone kredyty frankowe, kredyty złotowe z WIBOR, wadliwe kredyty i pożyczki konsumenckie).
Oczywiste jest, że prawnicy oferują swoje usługi za wynagrodzenie ale zarobek nie jest ich jedynym i głównym celem. Wkładu wniesionego przez kancelarie frankowe w umocnienie pozycji polskiego konsumenta nie da się przecenić. Według pełnomocniczki ministra sprawiedliwości, kancelarie prawne przyczyniły się do tego, że z umów konsumenckich znikają klauzule abuzywne, banki są bardziej uczciwe i rzetelniej wywiązują się z nałożonego na nich na podstawie przepisów unijnych obowiązku informacyjnego względem konsumenta.
