Większość zapadających w Polsce wyroków unieważniających kredyty frankowe dotyczy osób posiadających status konsumenta, które zaciągnęły mieszkaniowy kredyt hipoteczny na zaspokojenie własnych potrzeb bytowych. Okazuje się jednak, że kredyty powiązane z kursem obcej waluty zaciągali w okresie boomu na tego typu produkty także przedsiębiorcy.
Do tej pory wielu z nich miało problem, aby w sądzie uzyskać unieważnienie kredytu wprost w sentencji wyroku. Sądy uwzględniały nieważność umów kredytowych zawieranych przez przedsiębiorców tylko przesłankowo, dlatego przełomem jest wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, Wydział XVI Gospodarczy z dnia 19.11.2021 r. w sprawie o sygn. akt XVI GC 1309/20. Sąd wydał wyrok, w którym ustalił wprost, że umowa kredytu frankowego zawarta pomiędzy przedsiębiorcą (spółką akcyjną), a BPH Bankiem Hipotecznym S.A. jest nieważna.
Przełomowy wyrok w sprawie przedsiębiorca vs. bank
Przedmiotem postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Warszawie był kredyt denominowany w walucie CHF, zaciągnięty przez działającego w formie spółki akcyjnej przedsiębiorcę w dawnym BPH Banku Hipotecznym S.A. Wartość kredytu opiewała na kilka milionów franków szwajcarskich, a środki pochodzące z kredytu przeznaczone były w całości na prowadzenie działalności gospodarczej.
W roku 2020 przedsiębiorca zdecydował się zakwestionować umowę kredytu frankowego, wnosząc do sądu pozew przeciwko następcy prawnemu BPH Bank Hipoteczny tj. bankowi Pekao Bank Hipoteczny.
Już w kolejnym roku tj. 19 listopada 2021 Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok, w którym w sentencji ustalił nieważność przedmiotowej umowy kredytu frankowego i zasądził na rzecz powoda całość wpłaconych przez niego do banku kwot tytułem kredytu oraz zwrot kosztów procesu.
Unieważnienie umowy frankowej przedsiębiorcy w sentencji wyroku
Do tej pory sądy uwzględniały nieważność umów frankowych, zaciąganych przez przedsiębiorców tylko przesłankowo, tj. bez ustalenia nieważności wprost w sentencji wyroku. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie kredytu BPH Bank Hipoteczny jest punktem zwrotnym, ponieważ po raz pierwszy doszło do ogłoszenia nieważności umowy kredytowej tego typu w sentencji wyroku, a tylko takie orzeczenie ma moc wiążącą. Dlaczego tym razem sąd przychylił się do roszczeń Frankowicza – przedsiębiorcy?
Frankowicze często formułowali w pozwach tylko roszczenia o zapłatę z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia się, nie domagając się unieważnienia umowy kredytowej. Natomiast sądy oddalały roszczenia o stwierdzenie nieważności umowy ze względu na nieumiejętne wykazanie interesu prawnego, zgodnie z wymogiem art. 189 k.p.c. Jak wynika z wykładni przywołanego przepisu, skuteczne wystąpienie z powództwem o ustalenie uzależnione jest od wykazania interesu prawnego w żądaniu ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub praw.
Przeczytaj: Sprawdź automatycznie online czy Twój kredyt można unieważnić
Interesem prawnym przedsiębiorcy w związku roszczeniem unieważnienia umowy kredytowej może być możliwość złożenia wniosku o wykreślenie hipoteki banku z księgi wieczystej nieruchomości, czy też zaprzestanie spłaty rat. Umiejętne wykazanie interesu prawnego jest kluczowe i eliminuje ryzyko oddalenia przez sąd powództwa o ustalenie nieważności umowy.
Bank naruszył granicę swobody umów
W uzasadnieniu opisywanego wyroku sąd zauważył, że zamieszczone w umowie klauzule określające jednostronnie poziom kursu waluty stosowanego do wyliczania wysokości rat obciążających kredytobiorcę, powodują sprzeczność umowy z istotą stosunków zobowiązaniowych.
Działanie takie można zakwalifikować jako naruszenie granic swobody umów, tj. przekroczenie regulacji określonych w art. 353 (1) k.c. W szczególności odnosi się to do faktu, że główne świadczenie strony zobowiązanej do spłaty kredytu wyliczane było przy zastosowaniu mechanizmu denominacyjnego w walucie CHF i określane przez stronę drugą (bank) jednostronnym oświadczeniem.
Jednocześnie sąd przyznał, że stosowanie klauzul denominacyjnych i indeksacyjnych w umowach kredytów powiązanych z walutą obcą jest dopuszczalne, ale tylko wtedy, gdy klauzule waloryzacyjne są zgodne z ich przeznaczeniem oraz z naturą stosunków zobowiązaniowych. W ocenie sądu, umowa zawierająca klauzule waloryzacyjne byłaby ważna, gdyby zawierała odniesienie do średnich kursów NBP.
Naruszenie równowagi kontraktowej stron przez bank
Opisywany wyrok jest przełomowy także pod względem przyznania przez sąd, że nierównowaga kontraktowa stron może wystąpić również w sytuacji, gdy obie strony umowy to przedsiębiorcy. Do tej pory ochrona przed nieuczciwymi warunkami w umowach przysługiwała wyłącznie konsumentom, a przedsiębiorcy nie mogli liczyć na łagodniejsze traktowanie w relacjach z bankami.
Sąd Okręgowy w Warszawie wyraźnie stanął na stanowisku, że w przedmiotowej umowie kredytowej przedsiębiorca jest podmiotem słabszym w stosunku do banku, który przyznał sobie uprzywilejowaną pozycję. Tym samym sąd uznał, że nierównowaga kontraktowa dotyczy nie tylko relacji przedsiębiorca – konsument, ale także przedsiębiorca – przedsiębiorca. Dzięki temu, strona słabsza – w tym przypadku przedsiębiorca, który zaciągnął kredyt frankowy, może liczyć w sądzie na ochronę.
Przedsiębiorcy mają wiele argumentów aby unieważniać umowy frankowe
W sporze na linii banki – kredytobiorcy uprzywilejowana pozycja przysługiwała dotychczas osobom posiadającym status konsumenta. W przypadku, jeśli bank zastosował w umowie kredytowej nieuczciwe klauzule, na mocy dyrektywy 93/13 oraz art. 385 (1) k.c., dla konsumenta nie były one wiążące. Na niedozwolone postanowienia nie mogą powoływać się przedsiębiorcy, co nie oznacza że nie mają mocnych argumentów w walce z bankami.
Przedsiębiorcy domagający się w sądzie unieważnienia umowy kredytu powiązanego z kursem obcej waluty mogą powoływać się na naruszenie przez bank granicy swobody umów określonej w art. 353 (1) k.c., sprzeczność umowy z art. 69 ustawy Prawo bankowe, naruszenie zasady walutowości oraz zasad współżycia społecznego. Ponadto, warto w sądzie wykazać, że umowa zawarta z bankiem nie nosi cech typowej umowy kredytowej, ale jej konstrukcja jest zbliżona do instrumentów pochodnych (m.in. SWAP-ów walutowo-procentowych).
