Nie milkną echa ogłoszonej przed kilkoma dniami decyzji premiera o odwołaniu Rzecznika Finansowego. Portal X (dawniej Twitter) aż huczy od plotek na temat prawdziwych przyczyn usunięcia Rzecznika z piastowanego stanowiska. Ministerstwo Finansów próbuje tonować nastroje i wskazuje, jakie przyczyny miały stać za odwołaniem Rzecznika Finansowego, jednak tłumaczenia te brzmią, zdaniem wielu, mało przekonująco. Eksperci wskazują, czym Rzecznik Finansowy mógł narazić się władzy. Zastanawiają się też czy teraz, po jego odwołaniu, rząd zmieni kurs w stosunku do kredytobiorców. Czy polscy konsumenci mają się czego bać?
- Rzecznik Finansowy Bohdan Pretkiel pełnił swoją funkcję od końcówki 2021 roku. Przez ten czas zdążył wielokrotnie pomóc konsumentom, tak wspierając ich przed TSUE, jak i wydając indywidualne opinie na potrzeby krajowych postępowań sądowych
- Mimo młodego wieku (Pretkiel ma zaledwie 36 lat) odchodzący właśnie z urzędu Rzecznik Finansowy może pochwalić się znakomitym wykształceniem i imponującym doświadczeniem zawodowym. Zdaniem szefa rządu to najwyraźniej zbyt mało, by mógł dokończyć kadencję
- Dr Bohdan Pretkiel, piastując urząd Rzecznika Finansowego, wielokrotnie bronił interesów konsumentów w sporach z bankami. To między innymi jego opinia stanowiła koło zamachowe dla pozwów kredytobiorców w zakresie hipotek opartych o WIBOR
Bohdan Pretkiel odwołany ze stanowiska Rzecznika Finansowego. Powody decyzji zaskakują
W piątek 21 czerwca 2024 roku w mediach społecznościowych zawrzało: wszystkiemu winna nieoczekiwana decyzja premiera dotycząca odwołania z funkcji Rzecznika Finansowego dr Bohdana Pretkiela, który piastował ów urząd od grudnia 2021 roku. Na uzasadnienie tej decyzji Polakom przyszło czekać aż kilkadziesiąt godzin. To błąd, bo tak długi okres zwłoki spowodował oczywistą konsekwencję w postaci nagromadzenia się plotek. I, niestety dla rządzących, plotki te wydają się mieć całkiem solidne podstawy. Ale o tym za chwilę.
Wpierw kilka słów na temat odwołanego właśnie Rzecznika Finansowego. Kim jest Bohdan Pretkiel? Ten 36-letni absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ma imponujący dorobek. W 2018 roku uzyskał na UW tytuł doktora nauk prawnych, a od 2020 roku jest adiunktem na WPiA w Katedrze Logiki i Argumentacji Prawniczej, gdzie prowadzi wykłady.
Jak głosi informacja na stronie Rzecznika Finansowego, Pretkiel jest adwokatem i prawnikiem z wieloletnim doświadczeniem, który pracował w kancelariach prawniczych, zajmując się tam zagadnieniami z zakresu prawa finansowego. W latach 2018-2021 był członkiem Rady Nadzorczej Polskiej Agencji Inwestycji i Handlu, zaś w kwietniu 2016 roku dołączył do zespołu ekspertów koncentrującego się wokół budowy instytucji dialogu obywatelskiego.
Teorie vs. rzeczywistość: dlaczego dr Pretkiel został odwołany ze stanowiska?
Bohdan Pretkiel został powołany na stanowisko Rzecznika Finansowego jeszcze za rządów Zjednoczonej Prawicy. Nie jest tajemnicą, że nowy rząd, tam gdzie jest to możliwe, stara się zastępować ludzi poprzedniej władzy tymi z własnego nadania. W przypadku Rzecznika Finansowego katalog zdarzeń uprawniających premiera do odwołania urzędnika jest bardzo wąski i określony ustawą. Wśród pięciu punktów określonych w ustawie trudno znaleźć taki kwalifikujący Bohdana Pretkiela do odwołania z funkcji. Nic dziwnego, że w mediach zaczęto plotkować o możliwych „pozaustawowych” przyczynach tej decyzji. Swoje przemyślenia w tym temacie upubliczniło wielu ekspertów prawnych.
Najczęściej pojawiająca się teoria to ta dotycząca „nadmiernej” aktywności Rzecznika Finansowego w obronie kredytobiorców złotowych. Nie da się ukryć, że dr Pretkiel, piastując urząd RF, nie próżnował. Hojną ręką tworzył opinie dla spraw, które trafiały przed oblicze TSUE, wzmacniając pozycję frankowiczów walczących o nieważność abuzywnych umów. I wspomagał konsumentów będących posiadaczami umów kredytowych w krajowej walucie, w których występowały różnego rodzaju nieprawidłowości.
Co szczególnie istotne, Rzecznikowi Finansowemu przysługuje możliwość składania skarg nadzwyczajnych do Sądu Najwyższego w związku z rażąco niesprawiedliwymi wyrokami. Dr Pretkiel, sprawując funkcję RF, korzystał z tego przywileju w sprawach, w których wyroki były krzywdzące dla konsumentów.
Opinia Rzecznika Finansowego na temat kredytów złotowych przypieczętowała jego odwołanie?
Dla banków i dla rządu najbardziej problematyczna w dotychczasowej działalności Rzecznika Finansowego może być kwestia stawki WIBOR. Choć Rzecznik Finansowy nie opowiedział się jednoznacznie za wadliwością tego wskaźnika, to w marcu br. opublikował opinię, która – zdaniem ekspertów – może pomóc złotówkowiczom w sądach. Zdaniem dr Pretkiela, samo to, że bank przedłożył klientowi do podpisu dokumenty informujące o ryzyku wynikającym ze zmiennej stopy oprocentowania, nie oznacza wcale, że podmiot wypełnił nałożony na niego obowiązek informacyjny.
Rzecznik Finansowy dał jasno do zrozumienia, że bank, oferując kredyt oparty o zmienną stopę, musi w przejrzysty sposób określić, jakie są zasady jej zmiany. Celem jest umożliwienie konsumentowi samodzielnej oceny konsekwencji takiej zmiany. W szczególności kredytobiorcy należy wskazać, zgodnie z jakimi zasadami i w oparciu o jakie okoliczności może dojść do zmiany stawki oprocentowania.
A dalej jest jeszcze ciekawiej, bo odwołany właśnie Rzecznik Finansowy ocenił niektóre klauzule oprocentowania stosowane przez banki jako sformułowane w sposób blankietowy, w dodatku niejasny i nieprecyzyjny. Prawnicy reprezentujący złotówkowiczów w sądach entuzjastycznie podeszli do opinii Rzecznika, a ona sama była wielokrotnie komentowana w czołowych mediach finansowych w Polsce. Na banki padł blady strach. Nie tak przecież miało być.
Gdy w przestrzeni publicznej pojawiły się pierwsze teksty dotyczące potencjalnej abuzywności stawki WIBOR, organy państwowe przyszły bankom z misją ratunkową i zgodnie zaczęły twierdzić, że z tym wskaźnikiem jest wszystko w najlepszym porządku. Chórowi klakierów przewodniczyła oczywiście Komisja Nadzoru Finansowego. Opinia Rzecznika Finansowego stanęła niejako w poprzek narracji promującej pogląd, zgodnie z którym umowy kredytów złotowych pod względem prawnym były i są nie do ruszenia.
I to właśnie od tego mogły zacząć się kłopoty dr Pretkiela na tym stanowisku. Oficjalnie Ministerstwo Finansów podaje, że powodem odwołania Rzecznika jest niespełnienie ustawowych wymogów w odniesieniu do zajmowanego stanowiska. Z wnioskiem o odwołanie dr Prekiela z funkcji miał wystąpić do premiera Minister Finansów. Jakiego wymogu nie spełniał Bohdan Pretkiel? Wg komunikatu prasowego ma chodzić o kwestię siedmioletniego doświadczenia zawodowego w obszarze funkcjonowania rynku finansowego, jak również prawnych regulacji tworzących jego otoczenie. Miało też chodzić wymóg wyróżniania się wiedzą we wskazanych obszarach.
Czy jest to wiarygodne wyjaśnienie w zestawieniu z przytoczonymi wcześniej kompetencjami dr Pretkiela? Tę kwestię zostawiamy do indywidualnej oceny naszym czytelnikom.
Odwołanie Rzecznika Finansowego: nasz komentarz
Wg nas jest jednak co najmniej podejrzane, że dr Pretkiel został odwołany akurat teraz, gdy porozumienie o współpracy podpisały ze sobą Komisja Nadzoru Finansowego i Ministerstwo Sprawiedliwości. W tle jest oczywiście kwestia rozwiązania problemu kredytów frankowych. Frankowicze mają prawo czuć się zaniepokojeni tym, że były Rzecznik Praw Obywatelskich, Adam Bodnar, obecnie minister sprawiedliwości, uważa za zasadne współdziałanie w tym obszarze z przewodniczącym Jastrzębskim, który w swojej dotychczasowej pracy niewiele zrobił, by pogodzić sektor z kredytobiorcami.
Wręcz przeciwnie, niektóre wypowiedzi medialne Jastrzębskiego wprost zaostrzały ten konflikt i podważały zaufanie konsumentów do instytucji państwowych, takich jak KNF, która za obecnego przywództwa dała się poznać jako organ nie do końca obiektywnie oceniający sytuację.
Oczywiście nie przesądzamy, jak będą wyglądać efekty współpracy Nadzoru z resortem sprawiedliwości. Chcemy wierzyć, że człowiek tak doświadczony i zasłużony dla frankowiczów jak dr Bodnar wie, co robi, podejmując współpracę z Nadzorem reprezentowanym przez byłego wieloletniego pracownika Departamentu Prawnego PKO BP. Czas pokaże, czy nasze i frankowiczów nadzieje pokładane w Ministrze Sprawiedliwości mają solidne podstawy.
WNIOSKI, KTÓRE SIĘ NASUWAJĄ:
- Odwołanie Rzecznika Finansowego w połowie kadencji to niepokojący znak dla konsumentów poszkodowanych przez abuzywne praktyki bankowców. Zwłaszcza w zestawieniu z porozumieniem zawartym pomiędzy KNF a resortem sprawiedliwości
- Konsumenci powinni uważanie patrzeć władzy na ręce i obserwować następne ruchy rządu w obszarze legislacyjnych regulacji dot. praw kredytobiorców. Chodzi m.in. o jednolity wzór umowy kredytu, nad którym od dłuższego czasu trwają prace
- Na uspokojenie emocji warto dodać, że Polska, jako członek UE, nie może dowolnie kształtować wewnętrznego prawa w oderwaniu od przepisów europejskich. Konsumenci są chronieni prawem unijnym i, przynajmniej na razie, trzeba wierzyć, że władza o tym nie zapomni.
