Frankowicze czekają na kluczowy wyrok TSUE do polskiej sprawy C-520/21 dotyczącej tzw. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. W dniu 16 lutego 2023 roku opinię w tej sprawie ma zaprezentować Rzecznik Generalny TSUE a mniej więcej w połowie roku powinno zapaść orzeczenie. Pogląd unijnego trybunału na kwestię wynagrodzenia przedsiębiorcy na podstawie nieuczciwej umowy jest już znany – bankom nie należy się dodatkowa opłata z tytułu umów uznanych za nieważne z powodu zawartych w nich klauzul abuzywnych. Stanowisko to TSUE potwierdził w wyroku z dnia 12 stycznia 2023 r. do sprawy o sygn. C‑395/21, stwierdzając że sprzeczne z prawem unijnym (a zwłaszcza z Dyrektywą 93/13) jest to, aby sąd krajowy zastępował niedozwolone postanowienia własnym oszacowaniem wynagrodzenia za usługę. Nie jest to pierwszy wyrok TSUE rozstrzygający w ten sposób sprawę wynagrodzenia dla nieuczciwego przedsiębiorcy. Frankowicze mogą więc być spokojni, że wyczekiwane orzeczenie trybunału będzie prokonsumenckie i położy kres bezpodstawnym roszczeniom banków.
- W dniu 12 stycznia 2022 r. TSUE wydał wyrok, który daje Frankowiczom duże nadzieje na prokonsumenckie rozstrzygnięcie sprawy C-520/21 dotyczącej tzw. wynagrodzenia banków za bezumowne korzystanie z kapitału udostępnianego w ramach umów frankowych uznawanych przez sądy za nieważne.
- Oceniając w ramach sprawy C-395/21 umowę zawartą pomiędzy adwokatem (przedsiębiorcą) a konsumentem, trybunał uznał że sąd krajowy nie ma prawa do oszacowania we własnym zakresie poziomu wynagrodzenia dla przedsiębiorcy po usunięciu z umowy nieuczciwego warunku odnoszącego się właśnie do honorarium. Zakaz ten obowiązuje także w sytuacji, gdyby skutkiem unieważnienia umowy było to, że przedsiębiorca nie otrzyma żadnego wynagrodzenia za swoje usługi.
- Wcześniej w wyroku z dnia 8 grudnia 2022 r. do sprawy C-625/21 TSUE wypowiedział się przeciwko prawu dochodzenia przez nieuczciwego przedsiębiorcę wynagrodzenia na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa cywilnego odnoszących się do odpowiedzialności kontraktowej, jeżeli umowa zawarta z konsumentem zawierała klauzule abuzywne.
Wyrok TSUE z dnia 12 stycznia 2023 – sąd krajowy nie może oszacowywać wynagrodzenia z tytułu umowy zawierającej niedozwolone postanowienia
Sprawa o sygn. C‑395/21, do której wyrok wydał TSUE w dniu 12 stycznia 2023 r. co prawda nie dotyczy umowy kredytowej, ale odnosi się do umowy zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem.
Umowa ta została zinterpretowana na podstawie przepisów Dyrektywy 93/13, czyli tej samej która jest stosowana przy umowach kredytów frankowych. Orzeczenie pokazuje jaki pogląd ma unijny trybunał na kwestie wynagrodzenia dla przedsiębiorców z tytułu umów zawierających niedozwolone postanowienia.
Spór dotyczył umowy o świadczenie usług prawnych zawartej pomiędzy adwokatem (uznanym za przedsiębiorcę) a konsumentem. Niniejsza umowa przewidywała wyłącznie określenie stawki godzinowej za pracę prawnika, natomiast nie zawierała szczegółowych informacji, które pozwoliłyby konsumentowi ocenić przybliżony całkowity koszt usługi (np. na podstawie przewidywanej minimalnej liczby godzin, okresowych faktur lub sprawozdań). Warunek umowy odnoszący się do honorarium prawnika został uznany za nieuczciwy (niedozwolony), podobnie jak klauzule waloryzacyjne w umowach kredytowych.
TSUE rozstrzygając w tej sprawie uznał, że przepisy unijnej Dyrektywy 93/13 nie sprzeciwiają się temu, żeby sąd krajowy przywrócił sytuację w jakiej znalazłby się konsument w przypadku braku nieuczciwego warunku w umowie.
Sąd może unieważnić nieuczciwy warunek nawet jeśli doprowadziłoby to do tego, że przedsiębiorca (w tym wypadku prawnik) nie otrzyma żadnego wynagrodzenia za swoje usługi.
Tylko w przypadku gdyby unieważnienie umowy w całości naraziło konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje sąd może utrzymać ją w mocy poprzez zastąpienie nieuczciwego warunku przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym lub mającym zastosowanie w przypadku porozumienia zawartego przez strony umowy.
TSUE jasno więc wyartykułował, że wyłącznie w wyjątkowej sytuacji sąd krajowy może zastosować przepis dyspozytywny, jeśli taki został przewidziany przez krajowego ustawodawcę.
Co jednak najistotniejsze, trybunał uznał, że niedozwolony warunek, którego nieważność została stwierdzona, nie może zostać zastąpiony oszacowanym przez sąd poziomem wynagrodzenia za świadczone usługi. Jednym słowem, sąd nie może uzupełniać umów własnymi szacunkami dotyczącymi wynagrodzenia.
Takie działanie jest sprzeczne z wykładnią Dyrektywy 93/13, gdyż zagraża realizacji jej odstraszającego celu mającego zniechęcać przedsiębiorców przed stosowaniem nieuczciwych warunków w umowach.
Jak należy interpretować powyższy wyrok TSUE? Umowa zawarta pomiędzy konsumentem a adwokatem posiadającym status przedsiębiorcy może zostać uznana za nieważną w całości z powodu zawartych w niej niedozwolonych postanowień odnoszących się do nieprecyzyjnej ceny usługi według stawki godzinowej. Stwierdzenie nieważności umowy może nastąpić nawet w sytuacji jeśli skutkowałoby to nieotrzymaniem żadnego wynagrodzenia przez przedsiębiorcę.
Sąd krajowy nie może natomiast sam ustalać poziomu wynagrodzenia należnego przedsiębiorcy za usługi, jeśli umowa została unieważniona z powodu zawartych w niej niedozwolonych postanowień.
TSUE nie po raz pierwszy odmówił nieuczciwym przedsiębiorcom prawa do wynagrodzenia
Jest to sytuacja analogiczna jak w przypadku unieważnianych przez polskie sądy umów frankowych, z tą różnicą że w roli przedsiębiorcy występują tu banki. TSUE zakazuje sądom ustalania we własnym zakresie wynagrodzenia z tytułu nieuczciwych umów zawierających niedozwolone i uznane za nieważne postanowienia. Nie jest to pierwsze orzeczenie TSUE, które można odnieść do polskiej sprawy.
W wyroku z dnia 8 grudnia 2022 r. do sprawy C-625/21 TSUE stwierdził, że przedsiębiorca (w tym bank) nie może dochodzić wynagrodzenia na podstawie powszechnie obowiązujących przepisów prawa cywilnego dotyczących odpowiedzialności kontraktowej, jeżeli umowa zawarta z konsumentem zawierała abuzywne postanowienia. Fakt zawarcia przez profesjonalistę nieuczciwej umowy z konsumentem skutkuje brakiem możliwości dochodzenia wynagrodzenia w związku z tą umową.
Powyższe wyroki prezentują w jaki sposób TSUE podchodzi do kwestii żądania przez przedsiębiorców, w tym także banki, dodatkowych opłat za nieuczciwe praktyki. Daje to olbrzymie szanse na prokonsumencki wyrok w polskiej sprawie C-520/21, która rozstrzygnie o tym jak będą przebiegać dalej spory na linii Frankowicze – banki oraz czy banki będą mogły dalej pozywać kredytobiorców o zapłatę tzw. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. Pierwsza rozprawa w tej sprawie odbyła się na forum TSUE w dniu 12 października 2022 r.
Jej przebieg pozwala sądzić, że trybunał w Luksemburgu nie wyłamie się z dotychczasowej linii orzeczniczej. Tym bardziej, że sędziowie bardzo krytycznie ocenili sposób funkcjonowania rynku finansowego w Polsce, zwłaszcza w kontekście tego, że banki zarabiają na nieuczciwych umowach kredytowych.
Frankowicze mogą spokojnie czekać na orzeczenie, które z dużą dozą prawdopodobieństwa (graniczącą z pewnością) powinno być prokonsumenckie. Jeżeli trybunał wypowie się podobnie jak w wyroku z dnia 12 stycznia 2023 r. do sprawy C‑395/21, czyli zabroni sądom oszacowywania wynagrodzenia z tytułu unieważnianych umów kredytowych, banki przestaną straszyć kredytobiorców pozwami.
Trzeba jednak wspomnieć, że do tej pory sądy powszechne w Polsce rozstrzygały sprawy o wynagrodzenie na korzyść kredytobiorców, tj. oddalały roszczenia banków uznając je za pozbawione podstaw prawnych. Kolejne orzeczenia TSUE powinny dodatkowo utwierdzić polskie sądy w przekonaniu, że takie podejście do problemu jest słuszne.
