W dniu 18 listopada 2021 r. TSUE po raz kolejny opowiedział się po stronie Frankowiczów odpowiadając na pytania zadane przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Woli. Pytania dotyczyły sposobu określania kursu kupna i sprzedaży waluty w umowach kredytowych oraz możliwości stosowania przez sądy art. 65 Kodeksu Cywilnego do „naprawiania” nieuczciwego charakteru umowy.
W pierwszej kwestii unijny trybunał wypowiedział się wyraźnie, że zamieszczone w umowie zapisy odnoszące się do indeksacji powinny opierać się na obiektywnej i zrozumiałej metodzie ustalania kursu, umożliwiając konsumentowi samodzielnie określić kurs w danym dniu.
Odpowiadając na drugie pytanie TSUE orzekł, że niedopuszczalnym jest wykorzystywanie artykułu 65 K.C. dotyczącego wykładni oświadczenia woli do uzupełniania nieuczciwej umowy.
Pytanie sądu o sposób określania kursu waluty
W pierwszym pytaniu warszawski sąd zapytał TSUE o sposób sformułowania klauzuli indeksacyjnej w umowach kredytów walutowych. Sąd był zainteresowany czy zapis określający kurs kupna i kurs sprzedaży waluty obcej powinien być sformułowany w sposób precyzyjny, czy może mieć bardziej ogólny charakter.
Wymóg jednoznacznego określenia metody ustalania kursu waluty powinien pozwolić konsumentowi na samodzielne ustalenie kursu obowiązującego w danym dniu. Z drugiej strony, sąd zauważył że długoterminowy charakter umów kredytowych oraz nieustanne wahania kursu waluty obcej mogą być czynnikami przemawiającymi za bardziej ogólnym sposobem sformułowania zapisów dotyczących klauzul indeksacyjnych, pod warunkiem, że będą odnosić się do rynkowej wartości waluty oraz nie doprowadzą do znaczącej nierównowagi stron na niekorzyść konsumenta.
TSUE za jasnym i zrozumiałym sformułowaniem klauzul indeksacyjnych
Odpowiadając na pierwsze pytanie Sądu Rejonowego dla Warszawy-Woli TSUE wypowiedział się jednoznacznie, że zapisy umowy odnoszące się do mechanizmu waloryzacji kredytu powinny zawierać zrozumiały dla konsumenta i obiektywny sposób ustalania kursu kupna i sprzedaży waluty, tak aby mógł on samodzielnie określić kurs obowiązujący w danym momencie.
Uzasadniając swoje stanowisko unijny trybunał powołał się na regulacje artykułu 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Artykuł ten stanowi że „w przypadku umów, w których wszystkie lub niektóre z przedstawianych konsumentowi warunków wyrażone są na piśmie, warunki te muszą zawsze być sporządzone prostym i zrozumiałym językiem. Wszelkie wątpliwości co do treści warunku należy interpretować na korzyść konsumenta.”
Zobacz: Unieważnienie kredytu we frankach – czy każdy kredyt można unieważnić?
Odnosząc się do tych postanowień TSUE uznał, że treść klauzul indeksacyjnych ustalających kurs zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna opierać się na jasnych i zrozumiałych kryteriach, tak aby właściwie poinformowany, racjonalny oraz uważny konsument mógł pojąć sposób ustalania tego kursu i samodzielnie obliczyć kwotę raty kredytu.
Tym samym TSUE opowiedział się za realną ochroną konsumentów i przeciwko zakusom części sędziów do dokonywania własnej interpretacji treści klauzul indeksacyjnych i przekształcania kredytów.
Pytanie sądu o możliwość „naprawienia” nieuczciwego warunku umowy
Sad Rejonowy zadając TSUE kolejne pytanie zainteresowany był, czy ogólny charakter klauzuli indeksacyjnej można interpretować na korzyść konsumenta, uznając że odnosi się on do kursu wolnorynkowego, a nie ustalanego dowolnie przez bank. Dotyczyć miałoby to sytuacji, gdy kredytobiorca nie był zainteresowany kwestionowaniem tych zapisów i nie zapoznał się z treścią umowy podczas jej zawierania, ani też w trakcie jej dalszego wykonywania.
Pytanie to odnosi się także do stosowania przez sądy zasady wykładni oświadczenia woli tj. art. 65 Kodeksu Cywilnego do „naprawiania” nieuczciwego charakteru warunku umownego.
Artykuł ten stanowi, że oświadczenie woli należy tak interpretować, jak wymagają tego okoliczności, w których zostało złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. A w umowach powinno się raczej badać jaki był cel umowy i zgodny zamiar stron, niż bazować na dosłownym brzmieniu jej zapisów.
TSUE przeciwko „naprawianiu” przez sądy umów frankowych
Odpowiadając na powyższe pytanie warszawskiego Sądu Rejonowego TSUE wyraźnie zaznaczył, że art. 5 i 6 unijnej dyrektywy 93/13 nie dopuszcza możliwości, aby krajowy sąd, który ustalił nieuczciwy charakter warunku umownego dokonywał wykładni tego warunku w celu „naprawienia” umowy i złagodzenia nieuczciwego charakteru, nawet gdyby było to zgodne ze wspólną wolą obu stron.
Jednocześnie unijny trybunał jasno dał do zrozumienia, że sądy i banki nie mogą powoływać się na art. 65 K.C. w celu „naprawiania” nieuczciwego charakteru warunku umowy. Niniejsze stanowisko ma istotne znaczenie, bo banki do tej pory często podnosiły zarzut, że TSUE nie wypowiedział się w tym zakresie. Obecnie wiadomo już, że art. 65 K.C. nie może stanowić podstawy do żądania złagodzenia przez sąd nieuczciwego charakteru postanowienia.
Kolejne ważne dla Frankowiczów stanowisko TSUE
Odpowiadając na pytania warszawskiego Sądu Rejonowego TSUE po raz kolejny zajął korzystne dla konsumentów stanowisko, które wyznaczy linię orzeczniczą dla sądów krajowych.
Przypomnijmy, że unijny trybunał już trzykrotnie wydawał istotne dla Frankowiczów opinie. Przełomowy charakter miał wyrok TSUE z 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18 (Dziubak vs. Raiffeisen), od momentu którego sądy zaczęły masowo unieważniać umowy frankowe. Kolejny ważny i prokonsumencki wyrok w sprawach frankowych TSUE wydał 29 kwietnia 2021 r. w sprawie C-19/20, w którym wypowiedział się przeciwko możliwości podziału abuzywnego postanowienia na część prawidłową i nieprawidłową oraz eliminacji z umowy połowy zapisu.
Dodatkowo stwierdził, że aneksy do umowy wprowadzające możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF nie oznaczają, że umowa została naprawiona, tak więc sąd jest nadal zobowiązany do zbadania abuzywności pierwotnych zapisów.
Z kolei w orzeczeniu z 10 czerwca 2021 r. do sprawy C-198/20 Trybunał Sprawiedliwości UE po raz kolejny przypomniał, że ochrona konsumencka przewidziana w unijnej dyrektywie 93/13 dotyczącej stosowania nieuczciwych zapisów w umowach, przysługuje każdemu konsumentowi, a nie tylko dostatecznie uważnemu i rozsądnemu.
